Over deze vertalingen: een introductie

Afgelopen Juni had ik voor het eerst het idee een aantal suttas te vertalen uit het Pāli naar het Nederlands. Sindsdien heb ik nog een tweetal boeken over de taal Pali bestudeerd, en in September heb ik besloten om er maar gewoon mee te beginnen. Al doende leer ik het beste.

Ik ben begonnen met vertalingen van suttas uit de Majjhima Nikāya, en heb nu ook een aantal belangrijke suttas uit de vier andere verzamelingen (Nikāyas) vertaald. Samen vormen deze vijf Nikāyas de kern van het Pali Canon – de 'Boeddhistische Bijbel' van de Theravāda school van het Boeddhisme.

De Majjhima Nikāya is ongeveer 2400 tot 2500 jaar oud, al kunnen individuele suttas ouder of jonger zijn dan dit. Het bestaat uit 152 suttas, gegroepeerd in 15 hoofdstukken. Het is mijn favoriete verzameling suttas, door de diversheid in situaties en omstandigheden waarin deze suttas zich afspelen, en de variatie aan leringen die in deze suttas gegeven worden.

Stijl van de Vertaling

Ik heb besloten de vertalingen voor zover mogelijk in alledaags Nederlands te vertalen. Bij het vertalen van dit soort teksten kun je ook proberen om een zo precies mogelijke (letterlijke) vertaling te maken: een 'academische' of 'scholastische' vertaling. Maar als je dit doet krijg je zinnen die erg lang zijn, met ongemakkelijke zinsconstructies en woorden en uitdrukkingen die niemand gebruikt, ook Boeddhisten niet. Mijn interesse ligt in het maken van een praktische vertaling, met uitdrukkingen en gezegden die in de Nederlandse taal gewoon zijn, waarbij ik soms ook een beetje inventief met woorden omga – dat deed de Boeddha immers ook. Ik vraag me dus af: "Hoe zou de Boeddha dit in het Nederlands zeggen?" en "Hoe kan ik dit in een goedlopende zin zetten?", en dan vertaal ik. Dan later corrigeer ik die vertaling meestal nog een aantal keer, met het oog op de betekenis in het Pāli en de leesbaarheid in het Nederlands. Ik heb echter gemerkt dat ik er soms niet onderuit kan komen om zinnen te gebruiken die ik eigenijk te lang en te ingewikkeld vind. Indien deze suttas in echt alledaags Nederlands gezet zouden worden, zouden het eigenlijk geen vertalingen meer zijn maar herwerkingen. Wat ik hier nu doe is vertalen, dus de originele stijl van de suttas is hier nog steeds prominent aanwezig. In het begin moet je even aan de stijl wennen; als je er eenmaal aan gewend ben, is er niets vreemds meer aan.

Vergelijking met het Chinese Canon

Een gedeelte van het Chinese Boeddhistische Canon (de zogenaamde Āgamas) bevat vaak soetras die overeenkomen met soetras van de Majjhima Nikāya. Dit zijn de zogenaamde alternatieve of parallelle versies. Ik heb hier beschikking over een recent proefschrift door Anālayo Bhikkhu (A Comparitive Study of the Majjhima Nikaya, december 2006, Philipps Universität Marburg, Duitsland) waarin hij een gedetailleerde vergelijking maakt van de Pāli versie met de Chinese vertaling. In sommige soetras is het met behulp van deze informatie mogelijk om (kleine) fouten in de Pāli suttas te identificeren en verbeteren, of relevante aanvullingen op de Pāli soetras te geven. Ik gebruik de informatie uit deze studie bij het vertalen van de soetras op een voorzichtige manier. Wanneer ik deze informatie gebruik, geef ik dat aan met een voetnoot. Naast het proefschrift van Anālayo Bhikkhu gebruik ik soms ook een ouder proefschrift door Bhiksu Thich Minh Chau (The Chinese Madhyama Āgama and the Pali Majjhima Nikāya — a Comparitive Study, 1964, Nava Nalanda Mahavihara, Nalanda, India), waar soms wat meer detail in staat. Ook gebruik ik soms opmerkingen gemaakt door andere vertalers van de Majjhima Nikaya, zoals Bhikkhu Bodhi, Thanissaro bhikkhu en Jan De Breet & Rob Janssen.

Daar ik de Chinese vertalingen gebruik om de Pali versie (indien nodig of nuttig) enigszins te corrigeren, zou bij de lezer de indruk kunnen ontstaan dat de Chinese vertalingen vaak beter zijn dan de Pali versie. Over het algemeen echter is de Pali versie beter en preciezer, en daarbij komt dat het Pali zeer verwant is aan de taal die de Boeddha sprak, terwijl het Chinees juist erg veel daarvan verschilt. De taal Pali is ook beter in staat om nuances weer te geven dan het Chinees dat is.

Indien de Chinese vertaling vreemd, fout of onlogisch is, maak ik daar geen melding van daar dit niets toevoegt aan de vertaling van de sutta uit het Pali. De opmerkingen over de Chinese vertalingen zijn dus eenzijdig: indien de Pali tekst beter is zal de lezer geen opmerking over de Chinese vertaling zien – maar wanneer de Chinese vertaling (waarschijnlijk) beter is, wordt daar in een noot melding van gemaakt.

De Pali Tekst

De gebruikte pali tekst is voornamelijk die van de Burmese editie daar die van goede kwaliteit is, en bovendien in twee verschillende digitale versies is uitgegeven. Soms vergelijk ik die tekst ook met de Sri Lankaanse, Thaise en de PTS editie.

Wat opmerkingen over de nummers die in de tekst te vinden zijn: de suttas hanteren de paragraaf nummering van Bhikkhu Bodhi's Engelse vertaling van de Majjhima Nikāya. De nummers die als volgt <164> in de tekst staan, verwijzen naar de originele Pali tekst van de Burmese edities van de World Tipitaka en het Vipassana Research Institute. Via hun websites, CDs en boeken is dan ook het pagina–nummer van de boeken van de Pali Text Society te vinden, voor wie die nodig heeft.

Ontwerp

Ik heb mijn best gedaan om een praktisch en mooi ontwerp voor de soetras op deze website te maken. Mijn doel was om de soetras als op papier op het scherm te krijgen, en dat is me aardig gelukt denk ik. De soetras kunnen hierdoor heel goed geprint worden vanuit je webbrowser: ze zijn goed leesbaar. Je kan wel beter eerst even het Gentium font downloaden en installeren.

Vertalingen in Boekvorm

Wie de soetras van het Pali Canon in boekvorm wil lezen, kan zich richten tot de Nederlandse vertalingen uitgegeven door Uitgeverij Asoka: zij heeft grote gedeeltes van het Pali Canon beschikbaar in Nederlandse vertaling.

Wellicht dat in de toekomst ook een aantal soetras van Suttas.net in boekvorm zal verschijnen. Indien iemand een selectie soetras van Suttas.net in boekvorm wil drukken om op die manier de leringen van de Boeddha als gift aan anderen te geven (volgens vers 354 van de Dhammapada overtreft zo'n gift alle andere giften), is dat mogelijk. De kosten hiervan zijn niet hoog daar het drukken in Thailand plaats kan vinden, waar men vaak Dhamma–boeken drukt voor gratis distibutie: kwaliteit voor een betrekkelijk lage prijs. Neem a.u.b. contact op met Dhammajoti. De traditie van het drukken van Dhamma-boeken voor gratis verspreiding is sterk in landen als Taiwan, Thailand en Maleisië, en ik wil graag meehelpen om dit ook voor Nederlanders mogelijk te maken.

En de Toekomst... die is er nog niet

Ik ben van plan een flexibel doel van ongeveer 1 middellange soetravertaling per week te hanteren. Totdat het af is geldt: het is af voor zover het af is.

Opmerking of suggesties? Graag. Stuur maar een Email. Soms kan ik ook wat materiële hulp goed gebruiken: voor dingen als computerbenodigdheden, reizen, benodigde boeken en toegang tot het internet ben ik als monnik compleet afhankelijk van de hulp van anderen (wanneer iets kapot gaat of op is kan ik niet even naar de winkel gaan om het te vervangen of aan te vullen). Elke vorm van hulp wordt gewaardeerd.

Met metta en een vriendelijke groet,

Dhammajoti.